Mantar Yetiştirme Sistemi
İlk mantar üretimine yönelik çalışmalar kompostu yere sererek veya kümbetler yaparak, bunlar üzerinde yetiştirme şeklindeydi. Bu sistemler mağara ve tünellerde uzun süre kullanılmıştı. Ancak birim alandan daha çok ürün almak için, kümbet sistemi terk edildi, ranzada üretim şekli onun yerini aldı. Son yıllarda ranzada üretim yerine, ranzalar üzerine küçük kasa, plastik torbalar koyarak üretim yapma dönemi başladı.
Kümbet Sistemi
Kompost, 120 cm genişlikte ve yer değiştirme yaptığımız yerin boyuna göre ayarlanan uzunlukta, 20-30 cm yükseklikte yere yığılır. Bazı işletmelerde bu yastığın kenar kısımları tahta ile çevrelenir.
Yastıklar arasında bakım işlerini yapabilmek üzere 60-100 cm’lik bir yol bırakılır. Bunun diğer bir şekli tahtadan kalıplar hazırlanır. Bu kalıbın alt tarafta genişliği 50-70 cm, üst tarafta 40-50 cm ve yüksekliği 20-30 cm ve kalıbın boyu 3;5 cm’dir. Kalıbın içine Kompost konur, hafifçe sıkıştırılır ve sonra ters çevrilip, kalıp içindeki kompost yere kalıp halinde bırakılır. İki kalıp arasında 60-100 cm yol bırakılır. Kümbetler tek veya çift sıralı olabilir. Sonra ikinci sıranın yapımına geçilir. Hijyenik koşulların iyi olmaması ve birim alandan yeteri derecede yararlanılmaması nedeni ile günümüzde artık kullanılmayan bir yetiştirme şeklindedir. Metrekareden alınan ürün miktarı 6-8 kg kadardır.
Ranza Sistemi
Üretim odalarına genelde iki adet ranza yapılır. Ranza sayısı arttıkça odanın genişliği artar. Fazla ranzalı odalarda havalandırmayı düzgün bir şekilde yapmak güçleşir. Değişik yerlerden verilen hava bazı yerlerde birbiri ile karşılaşarak etkiyi azaltabilir veya birbiri ile birleşerek etkiyi arttırabilir. Odanın her yerinde aynı hızda ve eşit miktarda havalandırma yapılması zorlaşır. Bu bakımdan iki ranzalı odalar tercih edilir.
Ranzaların genişliği 120-140 cm’dir. İki ranza arasında 100 cm ve kenarlarda ranza ile duvar arasında 60-80 cm genişliğinde, ranzalardaki bakım işlerini yapmak üzere yol bırakılır. Ranzaların her birinde 4-6 adet raf vardır. En alttaki raf yerden 25-30 cm yükseklikte olmalıdır. Daha düşük yükseklik kullanıldığında işçilerin alt raflarda çalışmaları zorlaşır. Rafların kompost konan kısmının kenarları 20-30 cm yüksekliktedir. Bundan sonra Bundan sonra 40-60 cm bir boşluk bırakılır. Böylece iki raf arasındaki mesafe 60-90 cm arasındadır. Bir ranzanın yüksekliği raf sayısı ve raflar arasında bırakılan mesafeye göre 240-540 cm arasında oynar. Ranzanın üst tarafı ile odanın tavanı arasında en az 100 cm mesafe bırakılmalıdır. Ancak bu şekilde iyi bir hava sirkülâsyonu sağlanabilir. Bu durumda odanın yüksekliği 340-640 m arasında oynar. Ranzalar eskiden tahtadan yapılırdı. Tahtanın temizlenmesi ve hijyenik duruma getirilmesi oldukça güçtür. Tahta içine giren hastalık etmenlerinin ortadan kaldırılması, hemen hemen olanaksızdır. Üretim sırasında, temizlenmemiş, hastalıklı kısımlardan bulaşma meydana gelmesi söz konusudur. Bu yüzden son yıllarda tahtanın yerine çelik, galvanizli çelik, alüminyum ve sert plastikler almakta ve hatta ranzalar betondan bile yapılmaktadır. Ranzanın konstrüksiyon kafesli yapıldığında, kompostun dökülmemesi için, ayrıca kafes üzerine yumuşak veya sert levha halinde plastik, eternit ve alüminyum levha konarak üretim yeri hazırlanır.
Ranza sistemi eskiden daha çok tek odalı sistemlerde kullanılmaktaydı. Günümüzde çift odalı sistemlerde kullanılmaya başlanmıştır. Özellikle torba ve küçük kasa sisteminde ranzalar, taşıyıcı görev almaktadır.
Kasa Sistemi
Mantar üretiminde çok farklı boyutlarda kasalar kullanılır. Boyutta etki eden faktör, işletmede makine veya insan gücü kullanılmasıdır. Bir insan ancak 30-50 kg kompost alabilen bir kasayı rahatlıkla taşıyabilir. Bu durumda kasanın eni 40-60 cm, boyu 60-80 cm, bir yüksekliği 15-25 cm ve üretim alanı 0,24-0,48 metrekaredir. Genelde orta ve büyük işletmelerde, küçük kasalar ranzaların rafları üzerine konur. Ancak, bazı küçük işletmelerde ranza yapılmasını ortadan kaldırmak ve maliyeti düşürmek amacı ile, kasaların dört kenarına ayak takarak, kasalar üst üste konur ve yan yana sıralanır, böylece kendiliğinden ranza şekli oluşturulur. Fakat kasalar arasında yeterli yükseklik ve yüzey genişliği bulunmadığından, üretim sırasındaki bakım işleri oldukça aksar. Küçük kasalar daha küçük işletmelerde verimli olarak kullanılır.
Makine ile çalışma yapıldığında büyük kasalar kullanılır. Makinelerin verimli çalışması için yıllık mantar üretimi 500 tonun üzerine konmalıdır. Kasalar 120 cm genişlikte, 170 cm veya üst tarafa konmuş 30-40 cm yükseklikte ayaklar bulunur. Üretim odaları boştur. İşletmede kasalara Kompostun doldurulduğu ve miselin aşılandığı bir çalışma holü vardır. Burada, bütün işlemler mekanize edilebilir. İşlemi tamamlanan kasalar bir kaldırıcı yardımı ile 4-6’sı üst üste konur. Sonra bir forklift yardımı ile üretim odalarına taşınır. Kasalar üretim odalarına iki şekilde yerleştirilir. Birinci şekilde, 4-6 adet üst üste konmuş kasalardan oluşan blokların, kasaların enleri birbirine birleştirilerek sıralanır ve oda içinde kıssa ranzalar meydana getirilir. Kasa sıraları arasında ortada 100 cm ve duvar kenarlarında 60-70 cm’lik yol bırakılır. İkinci şekilde, iki kasa bloğu enleri birleştirilerek sıralanır ve oda içinde kısa ranzalar meydana getirilir. Bu sistem daha çok genişliği fazla olan üretim odalarında uygulanır. Odanın genişliğine göre duvarla kasa bloğu arasında 10 cm mesafe bırakılarak;
10 cm + çift kasa + yol + çift kasa + yol + çift kasa + 10 cm Şeklinde birinci sıra oluşturulur. İkinci sıra, birinci sıradan 60-80 cm aralıkla yerleştirilir. Kasa sistemi, küçük, büyük işletmelerde oluşmuş bir ranza sistemidir. Ranzalarda üretim yapılırken meydana gelen hastalıkların önlenmesi zordur. Hastalık bütün ranzaya hızla yayılabilir. Oysa kasaların yüzeyi, kasa kenarları ile daraltıldığından, hastalığın kasadan kasaya geçmesi daha zordur. Kasa sisteminin diğer bir avantajı, kompostun doldurulması ve boşaltılmasında mekanizasyonun daha kolay ve ucuza gerçekleştirilmesi. Ancak ranza sisteminde başarı ile kullanılan makineli hasadın, kasa sisteminde ve özellikle küçük kasalarda uygulanması olanak dışıdır.
Torba Sistemi
Üretim sırasında çeşitli büyüklükte torbalar kullanılırsa da, çapı 50 veya 60 cm olanlar tercih edilir. Torbalar yere veya ranzalar üzerine konur. Genelde ranza sistemi daha kullanışlı ve ekonomik olandır.
Bir ranzanın 100-120 cm genişliğindeki rafına iki adet torba yan yana konabilir. Klima sistemi olmayan ve mevsimlere göre ortam sıcaklığı değişebilen işletmelerde soğuk zamanlarda 20-30 kg, sıcak zamanlarda 10-15 cm arasında değişir. Bir torbadan 2-8 kg arasında ürün alınabilir.
Torba şekli, son yıllarda özellikle küçük işletmelerin vazgeçilmez üretim şekli olmuştur. Ülkemizde, şehir kenarlarındaki aile ve küçük işletmeler bodrum katlarında, depolarda, kilerlerde, mahzenlerde geniş çapta torba ile üretim yapmaktadır. Bu üretim şekli, küçük işletmelerden birçok orta ve büyük işletmelere de sıçramıştır. Şu anda ülkemizde torba içinde mantar üretim şekli ilk sırada yer almaktadır. Torba şekli üretimde, kompostun torbalara doldurulması ve tohumluğun ekilmesinde mekanizasyona rahatça gidilebilir. Buna karşın, örtü toprağı serme ve hasatta mutlak insan gücü kullanılması pahalı olduğu ülkelerde, büyük ve orta büyükteki işletmelerde kullanılması oldukça kısıtlıdır.
Pres Paket Kompost Sistemi
Son yıllarda Avrupa’da kullanılan torba üretiminin bir diğer şeklidir. Kompost olgunlaştırılıp, steri hale getirilir ve sonra etrafı dış hava ile teması kesecek şekilde naylon ile kapatılır. İstenirse kaplanma öncesi misel aşılanması da yapılarak, aşılanmış torba olarak satışa sunulur. Üretim sırasında paketin üst kısmındaki naylon düzgünce kesilir. Aşılanmamış olanlar aşılanır. Misel gelişmesinden sonra örtü toprağı serilir. Aşılanmış ve miseli gelişmiş paketlere doğrudan doğruya örtü toprağı serilir. Küçük aile işletmeleri ve özellikle mantara yeni başlayanlar için bir deneyin şekli veya bir hobidir. Evlerde uygun banyo, mutfak, kiler, bodrum gibi yerlerde üretim yapılır. Başlangıçta aile ihtiyacını karşılamak ve eşe dosta mantar vermek amaçlanır. Daha sonra çevredeki bakkal ve süper marketlere de satış yaparak, aile bütçesine ek gelir temin edilir. Bu sistem son yıllarda ülkemizde de kullanılır hale gelmiştir. Şu anda ranza sistemi çalışan bütün işletmelerde kullanılmaktadır.
Sitemizce önerilen en mantıklı sistem;
