“BURSA (İNEGÖL) ÇEVRESİNDE YETİŞEN ZEHİRLİ İLE YENEN MANTARLAR
ÜZERİNDE SİSTEMATİK, MORFOLOJİK VE EKOLOJİK İNCELEMELER.”
İsmail Hakkı ARIK Nahit .HORASAN Hüseyin SOFU
Biolog Biolog Biolog Mik.Lab.Şefi Müdür
ÖZET:
Bu çalışma Bursa ve çevresinde doğal olarak yetişen şapkalı mantarlardan zehirli ve yenen mantarları içermektedir. Bursa ve çevresi iklim olarak mantarlar için çok uygun habitattır. Bölgede kültür mantarcılığı da yapılmaktadır. Pazarlarda kültür mantarı bolca satılmaktadır. Her ne kadar Avrupa toplulukları kadar mantar tüketimi olmasa da ülkemizde de son yıllarda azımsanmayacak miktarda mantar tüketimi olmaktadır. Doğal mantar tüketimi de hayli fazladır. Mevsimine göre değişik mantar türleri yenmekte ve bir kısmı da pazarlarda satılmaktadır. Hatta dış ülkelere ihraç edilen doğal mantarlar da yörede bulunmaktadır. Araziden mantar toplanılmış ve % 70 alkol bulunan kavanozlara yatırılmıştır Böylece mantarların bozulması önlenmiş olduk. Mantarlar hakkında yöre halkından görüş alınmış bu bilgi literatür bilgisiyle de birleştirilip sonuca gidilmiştir. Yöre insanı olarak mantarlar hakkında geniş arazi bilgimizi eğitimle aldığımız sistematik bilgimizle birleştirerek insanlara faydalı olmak ve bölgenin zengin doğal mantarlarını tanıtmak amacıyla bu çalışmayı yaptık. Çalışmada bu doğal ürünün tanıtımını yapmak insanların faydasına sunmak ve ekonomik yarar sağlamak, istenmeyen zehirlenme olaylarını engellemek amacı güdülmüştür.
I-GİRİŞBiz bu çalışmamızla halkın yemeyin telkinlerine ve ikazlarına rağmen halen doğal mantarları tükettikleri gerçeğinden hareketle sadece zehirli ve yenen mantarları tanıtmak ve bilgilendirmek amacındayız. Çalışmamızda Bursa (İnegöl) çevresinde yetişen zehirli ve yenen mantarların tespiti ile yenen mantarlardan azami faydalanma olanaklarını araştırma amacıyla bu çalışma yapılmıştır. Mantarlar insanlar tarafından ilgi duyulmuş ve besin kaynağı olarak değerlendirilmeye alınmış doğanın harika ürünüdür. Türkiye'de zehirli ve yenen mantarların araştırılması üzerine şimdiye kadar yapılan çalışmalar çok değildir. Bu aynı zamanda yenen veya zehirli olan mantarların Tabiatta çok miktarda bulunuşu sebebiyle insanların ilgisini çeken bir konudur..Mantar zehirlenmelerine sık rastlanan bu bölgemizde böyle bir çalışmayla zehirlenmelerin önlenmesi amaçlanmıştır. Yöre halkına zehirlenmelerin nereden kaynaklandığı soruldu verilen cevaplar bize çok ilginç geldi. Zehirlenme olayları arazi bilgisi olmayan ve mantarı tanımayan kişilerin mantar toplayıp yemesinden kaynaklandığı söylenmiştir. Zehirli ve yenilebilen mantarları birbirinden ayırt etmek bazen çok zor olduğundan, Prof. Dr. Öztürk, doğada kendiliğinden yetişen mantarların kültür mantarına göre daha lezzetli ve sağlıklı olduğunu, Türkiye’de mantar türlerinin yeterince tanınmaması nedeniyle doğada yetişen tonlarca mantarın heba olduğunu ifade etmiştir. Mantarlar alemi çok garip olayları ve çok özel özellikler gösterir. Mantarlar büyümek ve üreme organı oluşturmak için, uygun bir yetişme yerine, iklime ve bilhassa rutubet derecesine ihtiyaç gösterirler. Birçok mantar türü bütün bir yıl boyunca görülebilir, fakat ekseriyetle lamelli mantarlar ve Boletus lar sonbaharda ortaya çıkar. Ilık hava halleri, üreme organlarının oluşturulması için en iyi şartlardır. Kurak yazlardan sonra mantarlar hiç görünmeyebilir veya rutubetin artmasıyla birlikte Eylülde ortaya çıkabilir. İlkbaharda en erken çıkan mantarlar Morchella'lardır. Yaz boyunca Agaricus lar,Russula lar, Boletus lar ve diğer yenilen mantarlar sıra ile ortaya çıkarlar. Birçok türler yumuşak geçen kışlarda gelişmelerini devam ettirebilirler, böyle kışlarda yemeklik mantar toplanabilir. Ancak yenilebilen birçok mantar türü kısa bir büyüme mevsimine sahiptir.
Bazı literatürlere göre mantar üretimi ilk defa Fransa da yapılmıştır.1650 yıllarında Paris yakınlarında kavun üreticileri mantarın nasıl üretileceği tesadüfler sonucu keşfederek üretime başlamışlardır.
1678 yılında Mardaat mantarın hayvan gübresinde yetiştiğini; 1707 yılında Tournefort, mantarın mayıs -ekim ayları arasında açıkta toprak üzerinde, kasım ağustos sonu arasında ise gübresi içinde yetiştirilebildiği belirten raporlar vermişlerdir. 1754 de Lundberg adlı araştırıcı mantarın tüm yıl boyunca üretilebileceğini belirten raporlar vermişlerdir. 1784 yılında Fransız Chambry 'nin mağara ve tünellerin mantar üretimi için çok uygun olduğu yolunda görüş belirtmesini takiben mantar üretimi süratle yayılmıştır. Çalışma yaptığımız bölgede kültür mantar üretimi yapıldığı bilinmektedir.Bu durum bölge halkının mantara olan ilgisini arttırmaktadır.
Türkiye'nin şapkalı mantarlar üzerine ilk çalışma İstanbul yakınında Belgratrmanlarında ;Viyana üniversitesi profesörlerinden fitopatolog Dr. Kurt LOHWAG (1957-1959) tarafından yapılmıştır.
II-MATERYAL VE METOT
Türkiye'nin zehirli ve yenen mantarlar üzerine araştırma çalışması için Bursa İli ve İnegöl ilçesi yöresi seçilmiştir. Bu bölge doğal mantarlar yönünden çok zengindir. Yaklaşık 39 adet mantar numunesi toplanılmış ve laboratuara getirilmiştir. Arazi çalışmalarında, mantarın yetiştiği yerlerde öncelikle morfolojik özellikleri(renk, şekil vb.),yetiştiği ortamın özellikleri kaydedildi. Araziden toplanan mantarlar % 70'lik alkol bulunan kavanozlarda konserve edildi.
- % 70'lik alkol
- Cam kavanozlarda
- Büyüteç
- mikroskop
Araziden toplanan mantarların teşhisleri bu alanda yazılmış literatürlerden ve yöre halkının bilgisinden, internet sitelerinden faydalanarak yapılmaya çalışıldı. Bu yayınlardaki renkli resimler ve makro mantar materyali çok tekerrürlü olarak gözden geçirilip, incelendi ve mukayese edildi. Teşhiste yayılış sahasının yakınlığı da ,renk,morfolojik yapı(dış görüntü,lameller,sap,zar, kırılınca çıkan sıvı rengi, şapka)ve ekolojik özelliklerle birlikte dikkate alındı. Ayrıca türlere ait deskripsiyon (tanıtım)yazıları tekerrürlü olarak okundu ve örneklerle karşılaştırıldı. Bir kısım türlere ait internetten alınan resimler de çalışmaya eklendi. Ayrıca zehirli veya zehirsiz olup olmadığı ya da bilinmeyenler işaretlerle belirtildi.
-Tespit edilen mantarların sistematiği ve morfolojisi;
A.Familia:Agaricaceae…
1.Lepiota procea… 9
2.lepiota bruneoincarnata… 10
3.Agaricus campester… 11
4.Lactarius salmonicolar… 12
5.Hygrophorus conicus… 13
6.Mycena spp… 14
7.Mycena vulgaris… 15
8.Pluteus spp… 16
9.Agaricus bisporus… 17
B.Familia:Tricholomataceae…
1.Clitocybe spp… 18
2.Tricholoma saponaceum… 19
C.Familia:Coprinaceae…
1.Coprinus micaceus… 20
D.Familişa:Amanitaceae…
1.Amanita caesarea… 21
2.Amanita muscaria… 22
3.Amanita africa… 23
E.Familia:Cantharellaceae…
1.Cantharellus cibarius… 24
F.Familia:Russulaceae…
1.Russula alutacea… 25
2.Russula nitida… 26
G.Familia:Boletaceae…
1.Boletus edulis… 27
2.Boletus satanas…
H.Famila:Tremella ceae …
1.Tremella mesenterilse… 29
2.Calosera viscosa… 30
3.Auricularia spp. … 31
İ.Famila:Hydnaceae…
1.Hydnum spp … 32
J.Familia:Polyporaceae…
1.Polyporus sulphureus… 33
2.Polyporus brumalis… 34
3.Polyporus spp. … 35
4.Fomes fomentarius… … 36
5.Trametes rubescens… 37
Familia:Clavariaceae…
1.Clavaria flava… 38
L.Familia:Lycoperdaceae…
1.Calvatia saccat ... 39
M.Familia:Geastraceae…
1.Geastrum fornicatum… 40
N.Familia:Nidulariaceae…
1.Cyathus olla… 41
Ö.Familia:Geoglossaceae…
1.Sputhularia clavata… 42
P.Familia:Pezisaceae…
1.Peziza aurantia… 43
2.Peziza bedia… 44
R.Familia:
1.Daldinia consentrica… 45
S.Familia:
1.Gloephorus edustus… 46
T.Familia…
1.Fuligo septica flava… 47
-Tespit edilen mantarların teşhis kontrol listesi:
Sayfa No: Teşhis: Mantarın adı:
9 + Lepiota procea
10 - Agaricus bruneoincarnata
11 + Agaricus campester
12. - Lactarius salmonicolor
13 - Hygrophorus conicus
14. - Mycena spp
15 ? Mycena vulgaris
16 - Pluteus spp.
17 + Agaricus bisporus
18 ? Clitocybe spp.
19 - Tricholoma saponaceum
20 + Coprinus micaceus
21 + Amanita caesarea
22 - Amanita muscaria
23 - Amanita africa
24 + Cantharellus cibarius
25 + Russula alutace
26 + Russula nitida
27 + Boletus edulis
28 - Boletus satanas
29 + Tremella mesenterica
30 + Calocera viscosa
31 ? Auricularia spp.
32 + Hydnum spp.
33 + Polyporus sulphareus
34 ? Polyporus brumalis
35 - Polyponus spp.
36 ? Fomes fomentarius
37 ? Trametes rubescens
38 + Clavaria flava
39 - Clavaria saccata
40 - Geastrum fornicatum
41 ? Gyathus olla
42 ? Spathularia clavata
43 - Peziza aurantia
44 ? Peziza bedia
45 ? Daldinia consentrica
46 ? Gloeoporus adustus
47 ? Fuligo septica flava
+ Yenir - Yenmez ? Şüpheli
8-Araştırmada Tespit Edilen Mantar Türlerinin Bitkiler Alemindeki Hiyerarşik Sistematikteki Yeri.
REGNUM (Alem) . :Eucaryota (Gerçek bitkiler)
S.REGNUM (Alt alem): Protobionta (ilkel canlılar)
DİVİSİO (Bölüm) : Mycophyta (mantarlar)
CLASS-1(sınıf) : Basidiomycetes(Topuzlu mantarlar)
.S. CLASS(Alt sınıf)................................ :Holobasidiomycetidae
ORDO-1 (Takım).................................... Agaricales
FAMİLİA (Familya).............................. .Agaricaceae
'' ................................Tricholomataceae
'' .............................. .Coprinaceae
'' .............................. .Amanitaceae
'' .............................. .Cantharellaceae
'' ............................. .Russulaceae
'' .............................. Boletaceae
'' .............................. .Tremelleceae
'' .............................. Hydnaceae
ORDO -2.................................................Aohyllophorales
FAMİLİA................................................Polyporaceae
''........................................................ Clavariaceae
ORDO-3..................................................Gastromycetales
FAMİLİA................................................Lycoperdaceae
'' ................................................. Geastraceae
'' ................................................ Nidulariaceae
CLASS-2.................................................Ascomycetes (askuslu mantarlar)
ORDO.................................................... .Pezizales
FAMİLİA.................................................Geoglossaceae
''..........................................................
FAMİLİA:Agaricaceae
Latince adı :Lepiota procea
Mahalli adı : Dede tacı,dedeguli,svharay
(+)
-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1. Şapka: Genç mantarlarda silindir şeklindedir. Gelişince şemsiye gibi açılır. Şapkanın merkezi hafif kubbemsidir. Kenarları lamellere doğru kıvrıktır. Ayrıca şapkanın üzerinde kahverengimsi pullar bulunur. Merkezde daha yoğun kenarlara gidildikçe pulların sayıları seyrekleşir.
2. Sap: Silindir şeklinde ve içi boştur, kirli beyaz renktedir ve sapın şapkaya bağlandığı kısımda şapka kubbemsi bir yapı kazanmıştır. Sapın toprakta bulunan kısmı genişlemiştir.
3. Lamelleri: Genç mantarlarda sıktır. Gelişmişlerde ise birbirinden ayrılır ve enleri geniştir. Beyaz kahverengimsi renktedir.
4. Halka: Genç mantarlarda az belirgin olup gelişmişlerde sapın şapkaya yakın kısmında bariz olarak görülür. Halkanın uçları parçalı ve aşağı doğru sarkıktır. Erginlerde halka bilezik gibi sapın üzerinde aşağı yukarı hareket ettirilebilir.
II-YETİŞME ORTAMI:
Humuslu topraklarda, açık alanlarda, eğreltiler arasında, çayırlıklarda ve kayın ormanlarının açık alanlarında (yaylalarda) bol bulunur. İlkbahar yaz ve sonbaharda yetişir.Tek tek veya guruplar halinde bulunur.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından bu mantar tanınır, yenir. Hoş bir kokusu vardır, lezzetli bir mantardır. Mantar buzdolabına konursa 24 saatte erir.
FAMİLİA:Agaricaceae
Latince adı:Lepiota bruneoincarnata
(-)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ
1-Şapka: Genç mantarlarda sapla yüksükle bağlantılı olup gelişmişlerde açılır kirli beyaz renktedir. Şapkanın üstü pullu olup ortası hafif çukursudur. Şapka yumuşak ve kaygandır.
2-Sap: Silindir şeklinde ve içi boştur. Toprağa bağlı kısım kalındır şapkaya doğru incelir. Şapkaya yakın kısımda yüksük bulunur.
3-Lameller: Beyaz renkte ve sık bulunur.
4-Yüksük (halka):Genç mantarlarda sapın üzerinde bulunur yöre vatandaşı yüksük olan mantarın taze olduğuna inanır.
II-YETİŞME ORTAMI:
Ormanlarda yaylalarda eğrelti otları arasında bir iki veya üçlü guruplar halinde bulunur. Yaz ve sonbaharda yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından tanınır fakat yenmez zehirli olduğuna inanılır. Literatürde zehirlidir. Bu mantar diğer benzer tür ile (lepiota procea) karıştırıldığı zaman zehirlenmelerin olduğu yöre halkı tarafından söylenmektedir.
FAMİLİA:Agaricaceae
Latince adı :Agaricus campester
Mahalli adı :Çayır mantarı
(+)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1. Şapka: Genç mantarlarda yarım küre, gelişmişlerde şapka düzleşir ve beyazdan kirli kahverengine döner. Gelişmiş mantarların üzerinde ayrıca kahverengi pullar görülebilir. Şapka kenarlarında yarım örtü artıkları bulunur.
2. Lameller: Enleri geniştir, kadife gibi yumuşak, genç mantarlarda beyaz veya kırmızımsı, gelişmişlerde kahverenginden siyaha kadar değişir.
3. Sap: Dışı yumuşak içi lifli ve .gevşek dokuludur. Kalınlığı hemen hemen her yerde aynıdır. Sapın toprak içindeki kısmın üzerinde beyaz mantar miselleri görülür. Sapın üzerinde yumuşak beyaz renkte halka vardır.
4. Etli kısmı: Bol ve az sulu ,şapkanın etli kısmı kırılınca beyazdan kırmızı renge döner baharatlı tadı vardır.
5. Sporları: Elips veya yumurta şeklinde ,kırmızımsı kahve renkte ve üzerinde küçük siyah noktalı,sporun üzerinde küçük bir çıkıntısı vardır. Büyüklüğü 5.1-6.8x8.5 mikrondur.(2)
II-YETİŞME ORTAMI:
İlkbahar ve son baharlarda yağmurlardan sonra çayırlarda büyük guruplar halinde bulunur. Otlak olarak kullanılan çayırlar biçildikten sonra sulanırsa bu mantarlar yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından yenen mantardır. Çevrede bu mantara benzer mantar pek olmadığından diğer zehirli mantarlardan kolayca ayırt edilir. Bu mantar ilkbahar ve sonbaharda yemeklerde çok kullanılır. Koyunlar tarafından da bu mantar yenmektedir.(2
FAMİLİA:Agaricaceae
Latınce adı:Lactarius salmonicolar
Mahalli adı:Kızılca
(+)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
I-Şapka: Genç mantarlarda disk şeklinde, orta kısmı hafif çukur ve kenarları lamellere doğru kıvrıktır. Mantar gelişince, şapkanın orta kısmındaki çukurluk biraz daha derinleşir ve kenarları hafifçe düzleşir. Şapkanın rengi: turuncu veya sarımsı, üzerinde birbirine paralel, aynı merkezli halkalar sıralanır. Şapka üzeri, ıslak ve yağımsıdır. Büyüteçle bakıldığı zaman üzerinde ince sarı tüyler görülür. Kurumuş mantarlarda ise şapkanın üzeri parlaklaşır. Büyüklüğü 2-10 cm çapındadır.
2-Lameller: Şapka kenarlarında eni dar, orta kısımlarda genişler, sonra yine daralarak sapın 12 üzerine doğru 1 cm. kadar devam eder. Lameller genç mantarlarda solgun sarımsı, gelişmişlerde ise açık turuncu renge döner.
3-Sap: Çoğunlukla silindir şeklinde, çapının yaklaşık olarak 3/4'ü boştur. Sap kesilince kenarlarından turuncu renkteki sütü dışarı çıkar. Sapın dışı sarımsı turuncu, iç kısmı açık pembe renktedir. Toprak içindeki kısmı üzerinde, beyaz mantar miselleri görülür. Büyüklüğü 2-5 cm. boyunda ve 0,5-2 cm çapındadır.
4- Etli kısmı: Yumuşak ve süngerimsi yapılı, rengi açık sarıdan turuncuya kadar değişir. Mantarın hoş bir kokusu vardır. Bu kayısı veya taze meyve kokusuna benzer. Literatüre göre; mantarın etine Guajak sürülürse, hemen kirli şarap kırmızısı, 10 dakika sonra gri yeşil renge döner.(2)
5-Sütü: Taze mantar neresinden kırılırsa kırılsın veya kesilsin hemen turuncu renkteki sütü dışarı çıkar. Bu süt hava ile temastan az sonra solgun kırmızıya, aradan 1-1,5 saat geçince, şarap kırmızısından turuncu kahverengine kadar değişir. Tadı acıdır.
6-Sporları: Oval şeklinde, meme gibi çıkıntısı ve ağ şeklinde damarları üzerinde tanecikleri vardır. Büyüklüğü 3.4X10.2 mikrondur.(2)
II-YETİŞME ORTAMI:
İlkbahar ve sonbaharda yağmurlardan sonra; çam ve çam ormanları altında veya çam ormanları arasındaki küçük çayırlarda, humuslu ve silisli topraklarda guruplar halinde yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından çok iyi tanınan yenen lezzetli bir mantardır. Bu mantar renkli sütünden dolayı kolayca tanınır ve bu mantarla karıştırılabilecek zehirli bir mantar da yoktur.
FAMİLİA:Agaricaceae
Latince adı:Hygrophorus conicus
(-)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
I-Şapka: Koni şeklinde ve parçalara ayrılmıştır. Gelişmiş mantarlarda şemsiye gibi açılır, fakat şapkanın ortası kubbe şeklini muhafaza eder. Şapkanın merkezi pembe mavi, kenarlara doğru renk açılır. Şapkanın üzeri sümüksü bir sıvı ile kaplıdır ve kaygandır.
2-Sapı: Uzun silindir şeklindedir. Sapın şapkaya bağlı kısım ince, toprağa bağlı kısmı biraz daha kalındır. Sap beyaz renktedir ve içi boştur.
3-Lameller: Genç mantarlarda lameller sık ve enleri dardır, gelişmişlerde ise lameller geniş aralıklı ve enleri geniştir. Lameller beyaz renktedir.
II-YETİŞME ORTAMI:
Kayın ormanlarının altında tek tek ya da nadiren ikili üçlü guruplar halinde yetişir. Yağışlı günlerde yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından yenmez. Literatürde zehirli mantardır.
FAMİLİA:Agaricaceae
Latince adı:Mycena spp.
(?)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
I-Şapka: Genç mantarlarda kubbemsi, gelişmişlerde biraz daha açılır. Şapkanın kenarları testere dişleri gibidir. Şapkanın üzerinde kaygan sıvı bulunur. Şapkaya kayganlık kazandırır. Şapka koyu kahve renktedir. Şapkanın sapla bağlı olduğu kısmı yukarı doğru kubbemsi çıkıntı yapar.
2-Lameller: Genç mantarlarda sıkı ve enleri dardır. Gelişmişlerde lamellerin arası biraz daha açılır ve enleri geniştir. Lameller açık kahve renklidir.
3-Sap: Silindir şeklindedir. İçi lifli ve gevşek dokuludur. Sap şapkaya yakın kısımda hafiften kıvrıktır. Sap toprağın içine köksü yapılar göndererek tutunur.8-15 cm boydadır. Sap kahve renktedir.
II-YETİŞME ORTAMI:
Kayın ormanlarında, kayın ağaçların diplerinde yetişir. Genellikle yağmurlu günlerden sonra yetişir. Kısa bir süre canlı kalır sonra kurur.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı bu mantara pek ilgi göstermez. Zehirli olup olmadığı hakkında bilgileri yoktur.
FAMİLİA:Agaricaceae
Latince adı:Mycena vulgaris
(-)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1-Şapka: Genç mantarlarda yarım küre şeklinde, gelişmişlerde ise şapka biraz daha açılır ve şapkanın kenarları hafiften yukarı kıvrıktır. Şapka kahve renktedir.
2-Lameller: Genç mantarlarda lameller sık gelişmişlerde lameller biraz daha aralıklıdır. Lameller kahve renktedir.
3-Sap: Genellikle silindir şeklindedir. Gelişmişlerde hafiften eğilir. Rengi beyaz kahverengimsidir. Büyüklüğü 2-4 cm. Boyunda 2-4 mm çapındadır.
II-YETİŞME ORTAMI:
Hayvan gübresiyle gübrelenmiş toprakta domatesler arasında yetişir. Yağmurlardan sonra Ya da bu toprakların sulanmasından sonra yenileri yetişir. Bu mantarlar kısa ömürlüdür.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı bu mantara ilgi göstermez. Zehirli olup olmadığı hakkında bilgileri yoktur.
FAMİLİA:Agaricaceae
Latince adı:Pluteus spp.
(?)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1-Şapka: Gençlerde kubbemsi ve kenarlarıyla şapka bitişik, erginlerde şapka açılır. Şapkanın üst kısmı jelâtinimsidir. Şapka beyaz renktedir.
2-Lameller: Gençlerde ince erginlerde kalınlaşır.
3- Sap: Topraktaki kısım genişlemiştir, şapkaya doğru ise incelir. Genç mantarlarda sapın içi dolu gelişmişlerde boştur.
4-Tül örtü (cornita):Genç mantarlarda sap ile şapkanın arasını örter.
II-YETİŞME ORTAMI:
İlkbahar ve sonbaharda yağışlı günlerde eğrelti ve çalılar arasında yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından zehirli olarak bilinir ve yenmez.
Familya:Agaricaceae
(+)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1-Sap: Kirli beyaz ve içi doludur. Sap şapka ile bütünleştiği yerde yüksük vardır.2-5 cm boyundadır. Sap yenir.
2-Şapka: Kirli beyaz renkli olup pullarla üstü örtülüdür. Sapa doğru kıvrılır ve bombemsi hal alır. Etlidir.2-5 cm çapındadır.
3-Lameller: Çok sık ve incedir. Renk kahverengindedir.
II-YETİŞME ORTAMI:
Kültür mantarı olup,özel at gübresiyle harmanlanmış vasatda yetişişir.Uygun ortamda
Her mevsim yetiştirilir.Genellikle binaların bodrum katları tercih edilir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Yöre halkı tarafından yetiştirilen ve çok tüketilen mantarlardandır. Yurt dışına ihraç da
edilmektedir.
FAMİLİA:Tricholomataceae
Latince adı:Clitocybe spp.
(?)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1-Şapka:Yarım küre şeklindedir. Şapkanın kenarları lamellere doğru kıvrılmıştır.
Şapkanın rengi sarı -yeşilimsi ve beyazımsıdır. Genç mantarlarda 1-2 cm gelişmişlerde daha
büyüktür.
2-Lameller: Genç mantarlarda lameller tül örtü (cornita) ile kaplıdır. Gelişmişlerde tül
örtü yoktur veya parçalanmış olarak bulunur. Tül örtü kaldırılınca lamellerin çok sık olduğu
görülür. ve kirli beyazımsıdır.
3-Sap:Şapkaya yakın kısım ince ,toprağa yakın kısmı kalınlaşmıştır. Sapın içi doludur.
Sap kirli beyaz renktedir.
II-YETİŞME ORTAMI:
Kayın ormanlarında çürük kayın ağaçlarının altında dal ve yapraklar arasında
yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından tanınmıyor.
FAMİLİA:Tricholomataceae
Latince adı:Tricholoma saponaceum
(?)
I- MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
Mantar genel olarak patatese benzer. Toprağa alt kısmından uzanan köksü
yapılarla bağlıdır. Mantarın dış kısmı beyaz sarımsıdır. Mantarda yer yarıklar vardır. Bu
yarıklardan mantarın iç kısmı görülebilir. İç kısım beyazdır. Eğer mantarı koklarsak mutfak
sabunukokusunda olduğunu algılarız. Elimizle mantarı hafiften sıkacak olursak yumuşak
olduğu görülür.
II-YETİŞME ORTAMI:
Kayın çam ormanlarının bulunduğu yerlerde ve çalılıklarda açık alanlarda
yetişir. Tek tek bulunur. Yazın yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Kayın çam ormanlarının bulunduğu yerlerde ve çalılıklarda açık alanlarda yetişir.yazın nemli
yerlerde yetişir.
FAMİLİA:Coprinaceae
Latince adı:Coprinus micaceus
(+)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1-Şapka:Bu şapkanın mantarlar kubbemsi şeklindedir. Kubbenin tepesinde hafif
çukurluk mevcuttur. Şapkanın tepesinden kenarlara doğru ışınsal şekilde uzanmış çizgiler
şeklinde
yapılar vardır. Şapkanın rengi kirli beyaz veya sarımsıdır.Şapkanın kenarları hafif pürtüklü
yapıdadır.Genç mantarlarda şapkanın üstü kaygan bir sıvı ile kaplıdır.Mantara kayganlık
kazandırır.
Ergin devrede bu sıvı kurur.
2-Lameller:Aralıklıdır. Genç mantarlarda lamellerin enleri dar ,gelişmiş
mantarlarda enler geniştir. Lameller açık kahverengimsidir.
3-Sap:Şapkaya doğru gidildikçe incelir.Bağlandığı yerden biraz yükseldikten sonra
kıvrılır. Sapın içi boştur.sap çok açık kahverengindedir. Sapın toprağa yakın kısmında ince
beyaz
tüycükler bulunur.
II-YETİŞME ORTAMI:
Yıkılmış çürümekte olan kayın ağacının üzerinde ve çürük kayın dallarının
üzerinde yetişir. İlkbahar ve sonbaharda yağmurlu havalarda yetişir. Dere ve dereciklerde
devrilmiş
kayın ağaçları üzerinde yazın da bulunabilir.Mantar miselleriyle çürük ağacın içine kadar girer ve sağlamca tutunur.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından tanınmaz .Literatüre göre yenen mantardır.(1)
FAMİLİA:Amanitaceae
Latince adı:Amanita caesarea
Mahalli adı:Markvalay,padişah mantarı ,imparator mantarı,kestane mantarı
(+)
I- MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1-Şapka: Genç mantarlarda yumurta şeklinde ve üzeri beyaz volva ile
örtülüdür.Mantar erginleşince şapka şemsiye gibi açılır.Rengi sarı veya portakal
rengindedir.Şapkanın rengi üstü merkezden kenarlara gidildikçe açılır.Şapkanın merkezi hafif
kubbemsidir.Şapkanın kenarlarında birbirine paralel merkeze dik koyu renkli çizgiler
mevcuttur.
Erginlerde bu çizgiler bulunmaz.
2-Lameller:Genç mantarlarda sık ve enleri dardır.gelişmişlerde aralıklı ve
enleri geniştir.Lameller koyu sarı renktedir.
3-Sap:Genel olarak silindir şeklindedir.Genç mantarlarda sapın içi dolu
,erginlerde ağsı bir şekil alır.Sap sarı renktedir.Sap kısmı toprakta çanakçık (volva) içinde
bulunur.Sapın şapkaya yakın kısımda kısmında ucu parçalı toprağa doğru sarkık ve sarı renkli
yakası (annulus) vardır.
4-Etli kısım:Yumuşak yapıdadır.Sarı veya portakal rengindedir.Şapkası
açılmış mantarlar ,uzunluğuna kesilirse volvanın içinde sarı-beyazımsı etli kısım görülür.
II-YETİŞME ORTAMI:
Kestane,meşe, kayın ormanlarında tek tek veya guruplar halinde
bulunur.İlkbahar ve yaz seyrek bulunur ,sonbaharda havaların yağışlı ve ortalama sıcaklıkta
bolca yetişir.Açik alanlarda yetiştiği gibi ağaçların altında bol miktarda yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Yörede markvalay ,kestane mantarı, padişah mantarı,imparator mantarı
olarak tanınır.Mantarın ömrü kısadır 1-2 gün ancak yaşayabiliyor hemen kurtlanır kurtlanmış
mantarlar yenince zehirlenme belirtileri başlar.
Yöre halkı bu mantarın gök gürlediği ve yağmurun yağdığı an topraktan yetiştiğine
inanır.Hementoplamak için mantar aramaya başlanır.Köylü mantarın nerelerde olabileceğini
dahi bilmektediryani daha önce nerden bulduysa aynı yarda tekrar bulması ihtimali çok
yüksek olduğuna inanır.Bumantar diğer mantarlardan daha lezzetli olduğunu söylerler içine
tuz dökerek közde pişirirler veyayemeğini yaparak yerler.Ayrıca mantarın konservesi de
yapılır.Bu mantar pazarlarda da satılarakgelir kaynağıolarak değerlendirilir.Literatüre göre de
yenen mantardır.(1)
FAMİLİA:Amanitaceae
Latince adı: Amanita muscaria
Yöre adi:Zehirli mantar
(-)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
Doğada bolca bulunur.Harika bir görüntüsü vardır,tam bir renk armonisi gösterir.ikili,üçlü
dörtlü gurupla veya tek bulunurlar.
Şapka:Kubbemsi kaygan ve kırmızı renkli olup üzerinde sarıpulcuklarla süslenmiştir
.Şapkanın içi sarıdır yüksükle sapa bağlanır.
Sap:Beyaz renkte olup toprağa doğru kalınlaşır.şapkaya doğru incelir.üzerinde yüksük vardır.
Lameller:Lameller çok sıktır mantarın etli kısmını oluşturur.
Yüksük:Genç mantarlarda bulunur erginleşince yüksük yırtılır.
II-YETİŞME ORTAMI:
Arazide bulunur nemli yerlerde yaz ve sonbahar mevsimlerinde bulunur. Kayın kestane
ağaçların olduğu yerlerde güneş alan açık alanlarda bulunur.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Mantarın görünümü renk harikasıdır.Yöre halkının zehirli olarak bildiği mantardır.Literatür
bilgilerinde de zehirli olduğu yazılıdır.Yöre halkı en çok bu mantardan çekinirler.Mantarları
tanımıyan kişilerce toplandığı ve zehirlenme olayların bu kişilerde olduğu söylenmiştir.
FAMİLİA:Amanitaceae
Latince adı:Amanita africa
(-)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
1-Şapka:Kubbemsi ve üzeri sümüksü kaygan yapıdadır.sarı renkte olduğu için amanita
caesarea ile karıştırılır.
2-Sap:Yüksük ile korunan şapkaya doğru incelir ve toprağa gidildikçe kalınlaşır.sarı
beyazımsıdır.
3-Yüksük:Genç mantarlarda bulunur şapka açılınca yüksük parçalanır.
4-Lameller:Çok sıktır. Sümüksü yapı burada da vardır.
II-YETİŞME ORTAMI:
Ormanlık alanlarda nemli ve çürük ot ve ağaçların arasında yetişir.tek tük bulunur.yaz
yağmurlu günlerde ve sonbaharda yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Bu mantar türü amanita caesareae ile karıştırılır ve maalesef zehirlenme olayı da gerçekleşir.
Bu mantarı tanıyan yöre halkı zehirli olduğunu söyler ve kesinlikle yanına yaklaşılmaması
Gerektiğini söylerler.Literatüre göre de zehirli mantardır.
FAMİLİA:Cantharellaceae
Latince adı:Cantharellus cibarius
Mahalli adı:Çam mantarı,melki
(+)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
2-Etli kısmı:Lifi bir yapı ve sarı vişne çürüğü renktedir.Tadı ve kokusu hoştur.
II-YETİŞME ORTAMI:
Çam ve kayın ormanlarının nemli ve humuslu topraklarda tek tek yada guruplar halinde yetişir.Devrilmiş çürük kayın ağacın üzerinde de yetişir.Kış hariç her mevsim de sıcak ve nemli havalar da yetişir.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı bu tür mantarlara aynı isim vermektedir (püsküllü,koyun mantarı).Yörede bu mantar çoktur .Genç mantarlar yenir,erginler ise kurtlandığından yenmez,zehirlenmeye neden olabileceği söylenir.Yazın bol miktarda yenir.Pazarlarda sattıklarını da söylemişlerdir.
FAMİLİA:Tremellaceae
Latince adı:Auricularia spp.
Mahalli adı:Abeda
(-)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
Mantar yarım ay şeklindedir. Üst kısmı daha parlak alt kısmı ise süngerimsidir. Ve çok sayıda delikçikler mevcuttur.Koyu kahverenktedir.
II-YETİŞME ORTAMI:
Erik ağacının üzerinde kabuğa yapışık olarak bulunur.simbiyos yaşar .özellikle kalın kabuklu ağaçlarda bulunur.Her mevsim vardır.gençken küçüktürler fakat leriki yıllarda büyürler.uzun ömürleri vardır.
III-DİĞER ÖZELLİKLERİ:
Çevre halkı tarafından ilgi gösterilmez.Yaşlı ağaçlarda çok büyüyenleri de vardır.Ağaca öyle sıkı yapışıktır ki ağaca çıkarken merdiven basamağı görevi yapabilmektedirler.
FAMİLİA:Hydnaceae
Latince adı:Hydnum spp.
Mahalli Adı:Kargaşan
(+)
I-MORFOLOJİK ÖZELLİKLERİ:
Baş kısmı sapla birleşiktir.ve sapın kalınlaşmış kısmı gibidir.Dış kısmı siyah içi beyazdır.Başla sapın birleştiği kısım incelir.Sapın toprakla irtibatlı olan kısmı küttür.Mantar elle sıkılırsa yumuşak olduğu fark edilir.
2-YETİŞME ORTAMI:
Çalılık ve çimenlerde yetişir. Özellikle ilkbaharda bol bulunur.Yağmurlu havalardan sonra yetişir.
3-DİĞER ÖZELLİKLER:
Çevre halkı tarafından pek ilgi duyulmaz, fakat bu mantarı yiyenlerde vardır. Yabani mantarları toplarken lütfen bilinçli olarak topladığınızdan emin olunuz ya da bir bilene sorunuz!..